Kto zostanie inżynierem, a kto humanistą?

Zainteresowania i ich wpływ na podejmowanie decyzji edukacyjnych i zawodowych.

Od lat w orientacji zawodowej podkreślany jest silny związek pomiędzy zainteresowaniami a wyborem szkoły i zawodu. Jako nauczyciele, rodzice i wychowawcy pilnie obserwujemy dzieci, próbując określić, jakie prezentują zainteresowania. Intencją działań jest chęć udzielenia uczniom pomocy w wyborze: odpowiednich zajęć pozalekcyjnych, konkretnej szkoły średniej, zawodu, w którym będzie mógł się realizować.

Czym są zainteresowania?

Jak w wielu dziedzinach nauki i tu pojawiają się problemy definicyjne. Z tego faktu wynikają trudności badawcze związane z poznaniem tego zjawiska. Im większe niejednoznaczności definicyjne, tym poważniejsze problemy związane ze zbadaniem. Dlatego dotychczas nie wyjaśniono do końca, czym są zainteresowania i czy na pewno są głównym czynnikiem wpływającym na podejmowanie decyzji edukacyjnych i zawodowych. Zdaniem niektórych uczonych zainteresowania są podstawowym czynnikiem rozwoju jednostki. Rozumiane są, jako aktywność psychiczna pozostająca na usługach potrzeb biologicznych. Odzwierciedleniem takiego podejścia jest zdanie „organizm działa zawsze w kierunku, który go najbardziej interesuje”( Cleparde). W skrócie myślowym znaczy to, że wszystkie procesy poznawcze, neurologiczne i fizjologiczne nakierowane są na interesujący bodziec, po to by jednostka mogła się rozwijać.

Wysuwana teza, że wybór zawodu jest ściśle związany z zainteresowaniami nie znalazła jednoznacznego potwierdzenia w badaniach. Przeprowadzone, przez Romier, badania sprawdzające wymienioną tezę doprowadziły do następujących wniosków: o wyborze zawodu decydują następujące czynniki:

  • motywy osobiste

  • motywy związane ze środowiskiem

  • motywy związane z zawodem samym w sobie.

Osobiste motywy nie wymagają specjalnego komentarza.

Motywy związane ze środowiskiem dotyczą głównie sytuacji zawiązanych z rodziną – nacisków rodziców, tradycji rodzinnych, presji osób znaczących. Motywy związane z zawodem dotyczą upodobań zawodowych, które wpływają w sposób znaczący na decyzje zawodowe, a uzależnione są od: świadomości posiadania odpowiednich zdolności, nadziei na powodzenie, pragnienia wykonywania pracy, która ma dla osoby dużą wartość i prestiż oraz chęć zajmowania konkretnej pozycji w swojej grupie społecznej.

Co jest wyznacznikiem zainteresowań? Jednym z najczęściej podkreślanych są zdolności, rozumiane, jako uwarunkowania dziedziczne. To one sprawiają, że osiągamy sukces. To z kolei powoduje, że pragniemy przeżyć go ponownie. Automatycznie interesujemy się podobnymi zagadnieniami w przyszłości. Jest oczywiste zdaniem badaczy, że zainteresowania wraz ze zdolnościami, mogą być determinowane przez społeczeństwo. Szczególną wagę przywiązuje się do aprobaty, okazywanej przez dorosłych w konkretnych sytuacjach.

Jak przebiega i od czego zależy rozwój zainteresowań?

Z obserwacji badaczy wynika, że już od najmłodszych lat pewne zainteresowania są w pewnym stopniu zauważalne przez rodziców lub opiekunów. Wydaje się jednak, że wiele z sytuacji, na podstawie, których sugerujemy zainteresowanie czymś lub kimś, jest przez dorosłych modelowanych. Pojawia się pytanie na ile małe dziecko jest czymś zainteresowane, a na ile reaguje na nasze podświadome sygnały, że ma się akurat tym a nie czymś innym zainteresować. Z wiekiem zainteresowania rozwijają się i aż do wieku dorastania nie interesujemy się tym zagadnieniem w szczególny sposób. Obserwacje rodziców i opiekunów na tym etapie służą, jako podstawa do organizowania dziecku czasu wolnego. Sytuacja zmienia się w momencie, gdy uczeń ma podjąć pierwszą decyzję edukacyjną na przełomie gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej. Moment ten zbiega się z wiekiem 14-15 lat, kiedy zaczyna się krystalizacja zainteresowań. Jest to okres trudny dla młodzieży. Mała dojrzałość, niski krytycyzm, szukanie własnej tożsamości to czynniki, które wpływają na kształtowanie się wiedzy na swój temat, samoocenę, a tym samym na pierwsze próby określenia swojej przyszłej roli zawodowej. Aby okres ten przebiegał w miarę bezboleśnie ważne, aby wiedzieć, od czego zależą zainteresowania i tak modelować sytuacje by w sposób jak najbardziej obiektywny, bezpieczny i ciekawy młodzież mogła zdobywać wiedzę na swój temat. Pomoże jej to sprecyzować, jakie ma zainteresowania realne a nie wyrażane czy okazywane.

Od czego zależy rozwój zainteresowań?

  • od rasy i narodowości

  • poziomu społeczno-ekonomicznego

  • płci i rodziny

  • osobowości.

W przypadku pierwszego czynnika najważniejszą rolę odgrywają wpływy kulturowe. Przekazywane z pokolenia na pokolenie, utwierdzają lub nie w przekonaniu, że coś jest mniej lub bardziej domeną danej narodowości, kraju, państwa. Przykłady dotyczą zarówno zainteresowań jak i umiejętności, które dane nacje prezentują. I choć są to stereotypy myślenia znajdują swoje uzasadnienie w obserwacjach życia codziennego gdzie: Włochom przypisujemy zainteresowanie dobrą kuchnią, Arabom zainteresowanie końmi, Holendrom- kwiatami, Francuzom-winami, itd. Jeśli chodzi o wpływ statusu społeczno-ekonomicznego na rozwój zainteresowań to jest on dla wielu zauważalny. Od poziomu rodzicielskich dochodów uzależniane są zajęcia poza lekcyjne, rodzaj przedszkola, szkoły itd. Wpływ ten potwierdziły też badania naukowe. Wniosek – zainteresowania są głównym motorem kariery w przypadku osób pochodzących z rodzin o średnim statusie ekonomiczno-społecznym. W przypadku rodzin o wyższym statusie, karierą ucznia kierują tradycje rodzinne i pragnienia jego rodziny.

Wpływ płci i rodziny sprowadza się zdaniem psychologów głównie do problematyki identyfikacji dziecka z rodzicem. Powoduje ona często ograniczenie pola zainteresowań, powodując większą koncentrację na danej dziedzinie, bliskiej lub reprezentowanej przez rodzica. Zamykając niejednokrotnie możliwości realizowania się w innych obszarach zainteresowań i zawodów. Wykazuje się także korelację miedzy wybieranym zawodem a postępowaniem rodziców ze swoimi dziećmi. W zależności od postawy, jaką prezentowali można z pewną dozą prawdopodobieństwa określić grupę zawodów preferowanych przez dzieci pochodzące z tych rodzin. I tak w dużym uproszczeniu kształtowanie postawy nastawionej na ludzi sprzyja zawodom opiekuńczym. Nastawienie na przedmioty sprzyja zawodom spostrzeganym bardziej, jako techniczne. Określenie wpływu, jaki wywiera osobowość na rozwój zainteresowań sprowadza się w dużym uproszczeniu, do umiejętności przystosowania się i wzajemnych relacji interpersonalnych. Z badań wynika, że najlepsze przystosowanie prezentowali uczniowie o zainteresowaniach pracą społeczną. Z kolei zainteresowania literackie, wydają się być efektem mało zadowalających kontaktów wewnątrz rodzinnych. Najgorzej przystosowani wydają się być uczniowie o zainteresowaniach inżynierskich. I choć takie wnioski mogą bulwersować lub wzbudzać kontrowersje, są wynikiem konkretnych badań naukowych przeprowadzanych w krajach anglosaskich.

Pamiętajmy, że zainteresowania wynikają ze współdziałania czynników nerwowych i endokrynologicznych, wzbogaconych o doświadczenia życiowe, możliwości, jakie przynoszą środowisko i ludzie wokół nas. W szczególności dotyczy to aprobaty lub jej braku dla działań, które podejmuje dziecko od najmłodszych lat. Wpływ na rozwój zainteresowań mają, więc najbliższa rodzina, a także ludzie z otoczenia, na których można się wzorować. Jakie dla nas nauczycieli i wychowawców wnioski wypływają z przedstawionych treści, opartych na wynikach badań. Kształtujmy na ile to możliwe odpowiednie postawy, dostarczajmy potrzebnych informacji i wzorów, wspierajmy w działaniach, pomagając dzieciom podjąć najbardziej optymalne dla nich decyzje edukacyjne i zawodowe.

Magdalena Lipiak

nauczyciel-konsultant, ROME Metis w Katowicach

Artykuł ukazał się w Gazecie Szkolnej z dnia 24.05.05 nr 21; ISSN 1508-6593

Bibliografia:

Psychologia zainteresowań – Donald E. Super PWN Warszawa 1972

Psychologia. Podręcznik akademicki. II tom – pod red. Jan Strelau GWP, Gdańsk 2003